Charakterystyka i opis szkodnika

Mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana Myzus persicae jest mszycą kosmopolityczną występującą powszechnie na świecie (związaną z żywicielami pierwotnymi – brzoskwinią i kolcowojem oraz wtórnymi – roślinami psiankowatymi, papryką, ziemniakiem, burakiem, roślinami motylkowymi i chwastami). W szklarniach uszkadza pomidory, bakłażany, paprykę i wtedy rozmnaża się w sposób ciągły. Ich stadia mogą żerować na 200 gatunkach roślin.

Bionomia

• Jaja – małe, owalne (wielkości 0,6 x 0,3 mm), składane w szczelinach kory drzewa brzoskwiniowego, zimowego żywiciela tego gatunku (w tej postaci zimuje).
• Larwa (stadium szkodliwe) – dł. 1,8-1,9 mm, ciało owalne, bardzo delikatne, bezskrzydłe dzieworódki (fot. 1A, 1B) koloru zielonego, oliwkowego lub różowego. Nie tworzą zwartych kolonii, znajdują się głównie na spodniej stronie liści, żerują na liściach pojedynczo. Aparat gębowy kłująco-ssący (kłujka), wysysają soki i przenoszą wirusy roślinne. Rozwój partenogenetyczny przez liczne pokolenia dzieworódek (anholocykliczny – tzw. niepełny), szczególnie u osobników zimujących w szklarniach i piwnicach. W polu na żywicielu właściwym i pośrednim – rozwój holocykliczny (pełny) z dzieworodnymi samicami i pokoleniem płciowym (składającym jaja).
• Owad dorosły (stadium szkodliwe) – formy uskrzydlone, długość ciała dochodzi do 1,8-2,5 mm. Głowa, czułki i tułów są czarne, syfony lekko rozdęte – brązowe, odwłok o zabarwieniu oliwkowozielonym lub różowym, na którym są 1-2 przepaski i duża plamka (fot. 2A, 2B). Szczególnie aktywne są w okresie letnim, kiedy przelatują z żywicieli zimowych na żywicieli letnich – są to tzw. osobniki migrujące.

Cykl rozwojowy

Mszyca brzoskwiniowo-ziemniaczana jest dwudomna, rozmnaża się płciowo (holocyklicznie) lub żyworodnie (anholocyklicznie). Samica po zapłodnieniu składa jaja jesienią w szczelinach kory żywiciela zimowego, czyli brzoskwini lub kolcowoju. Zimują jaja. Wiosną na brzoskwini rozwijają się z jaj generacje dzieworodnych samic (dzieworódek), już w drugim pokoleniu mogą pojawić się osobniki uskrzydlone (migrantki) migrujące na żywicieli letnich, na których rozwija się kilka generacji bezskrzydłych i uskrzydlonych przesiedleńców (tzw. exules). Jesienią powstają uskrzydlone jednoródki, które wracają na brzoskwinię: tam rodzą tylko samice pokolenia obupłciowego, w tym samym czasie nadlatują z żywicieli pośrednich uskrzydlone samce, dochodzi do kopulacji i składania jaj. Cykl niekompletny (anholocykliczny) odbywa się w warunkach cieplarnianych, gdzie żyworodne samice rozmnażają się tylko partenogenetycznie. Temperatury w zakresie 22-26°C są najbardziej korzystne dla rozwoju. W warunkach krajowych częściej mamy do czynienia z cyklem niepełnym: dzieworodne samice żerują i zimują w szklarniach, a wiosną uskrzydlone mszyce przelatują na młode plantacje ziemniaków. Mogą latać aktywnie i z wiatrem, dlatego są bardzo mobilne. Przy suchej i ciepłej pogodzie szybko rozwijają się kolejne kolonie w nowych zasiedlonych miejscach.

Występowanie i szkodliwość

Gatunek powszechnie i licznie występuje w Europie, w kraju liczny głównie w latach ciepłych, suchych i bezdeszczowych oraz tam, gdzie występuje ich żywiciel zimowy (brzoskwinia, morela, kolcowój szkarłatny). Największą liczebność notuje się latem w regionach centralnych i na południu.

Mszyce nie są szkodnikami bezpośrednimi w ziemniaku, ich szkodliwość polega na przenoszeniu wirusów – są ich wektorami. M. persicae jest aktywnym wektorem wirusa liściozwoju (PLRV), M (PVM) i Y (PVY), który jest obecnie najważniejszym gospodarczo wirusem w ziemniakach uprawianych w Polsce. Wegetatywny sposób rozmnażania ziemniaka przez bulwy potęguje z roku na rok zawirusowanie, ponieważ wirus przechowuje się w bulwach – sadzeniakach, z których w następnym roku wyrastają chore rośliny. Zawirusowanie powoduje spadek plonowania o 25-80%. Dlatego trzeba często, w zależności od podatności odmian na wirusy, wymieniać materiał sadzeniakowy na nowy, kwalifikowany.

Próg ekonomicznej szkodliwości

Próg szkodliwości stanowi 20 mszyc na 100 liści. Potencjalnym zagrożeniem w nasiennictwie jest już jednak 1 mszyca uskrzydlona na plantacji (która przelatując między roślinami chorymi, może porażać wiele zdrowych, przenosząc PLRV, PVY lub PVM.

Do monitorowania występowania mszyc potrzebne są częste obserwacje na polu po posadzeniu i w czasie wegetacji letniej. Monitoring można prowadzić z użyciem żółtych naczyń Moericka (mszyce uskrzydlone) lub liczyć mszyce na spodniej stronie liści środkowego piętra roślin (metoda 100 liści).

Metody zwalczania

Podstawowym metodą ochrony jest zaprawianie bulw zaprawą insektycydową na wiosnę (w trakcie sadzenia). Obecnie dostępna jest tylko jedna taka zaprawa – Prestige Forte 370 FS, zawierająca substancję aktywną o działaniu systemicznym. Najbardziej powszechne są jednak zabiegi insektycydami stosowanymi nalistnie (aficydami). Pierwszy zabieg powinno się wykonywać w momencie stwierdzenia pierwszych osobników na liściach lub w żółtych naczyniach. Kolejne – w odstępach nie większych niż 7-14 dni, biorąc pod uwagę faktyczne zagrożenie. Opryskiwanie plantacji olejami mineralnymi raczej nie zwalcza mszyc, jednak może ograniczać ich liczebność, jak również wpływać na jej wzrost na liściach ziemniaka. Pomimo tego olej mineralny istotnie ogranicza przenoszenie wirusów, stąd jego istotna rola w nasiennictwie ziemniaka.

Bardzo ważne jest też unikanie zachwaszczenia plantacji, z uwagi na możliwość bytowania wirusów w chwastach, a same chwasty są również żywicielami niektórych mszyc, np. mszycy burakowej (Aphis fabae). Zbyt jednostronne nawożenie azotem (powyżej 150 kg/ha) prowadzi do wybujałości roślin i stwarza lepsze warunki dla rozwoju mszyc. Duże znaczenie w ograniczaniu mszyc mają olejki eteryczne niektórych roślin – działające repelentnie lub zwalczająco. W literaturze jest wiele opracowań wykazujących zadowalającą skuteczność olejków z rozmarynu, lawendy, tymianku i mięty pieprzowej. Jednak ich sposób aplikacji nadal stwarza wiele problemów technicznych.

Inne metody ograniczające naloty mszyc na plantacje to pokrywanie redlin rozdrobnioną słomą zbóż lub stosowanie roślin pułapkowych wysiewanych pasowo wokół plantacji (soja, sorgo, pszenica, owies). Obie metody, ograniczając liczbę potencjalnych wektorów, istotnie zmniejszają porażenie bulw PVY.

Duże znaczenie w ograniczaniu M. persicae ma likwidowanie jej gospodarza zimowego – kolcowoju szkarłatnego, jak i niezakładanie plantacji nasiennych w sąsiedztwie upraw brzoskwini. W rejonach, gdzie brzoskwini i kolcowoju nie ma, populacja mszycy jest z reguły na niskim poziomie.