Mszyca ziemniaczana średnia

Jest spotykana na plantacjach ziemniaka w kraju sporadycznie, a według badań w Instytucie w Boninie – jest w zaniku. Ma formy rozmnażane anholo- i holocyklicznie. Gatunek jest mało liczny, ale występuje wcześnie na roślinach, czasami zaraz po wschodach. Jest polifagiem, żeruje na wielu gatunkach roślin jako żywicielach wtórnych. W Europie jej występowanie nasila się w kierunku wschodnim. Genezę pochodzenia ma prawdopodobnie z Europy. W USA jest ważnym wektorem wirusów ziemniaka, gdzie została zawleczona z Europy.

Bionomia

• Jaja – mogą zimować na wielu gatunkach roślin.
• Larwa (stadium szkodliwe) – długości 1,9-2,6 mm, ciało gruszkowate, bardzo delikatne, bezskrzydłe nimfy błyszczące, koloru od żółtego do zielonego (fot. 1). Jasna plama lub plastry u podnóża syfonu. Czułki dłuższe od ciała. Syfony blade, długie, z ciemnymi końcówkami. Mszyce zasiedlają głównie spodnią stronę liści. Osobnik młodociany (nimfa), choć bezskrzydły, jest podobny do dorosłego. Cechą charakterystyczną jest segmentacja czułków. Aparat gębowy kłująco-ssący (kłujka), wysysają soki. Rozwój partenogenetyczny przez liczne pokolenia dzieworódek (kilka pokoleń w sezonie) na ziemniaku (żywicielu pośrednim).
• Owad dorosły (stadium szkodliwe) – forma uskrzydlona mszycy, zielona, długość ciała dochodzi od 3 mm (fot. 2). Ciemne czułki i syfony, na grzbiecie wzór: pasy poprzeczne. Pokolenie letnie (migrujące) to aktywny wektor wirusów (PLRV, PVY, PVM), które przenosi na rośliny ziemniaka.

Cykl rozwojowy

Jest to polifagiczna mszyca żyjąca na 48 gatunkach roślin. W klimacie umiarkowanym większość populacji zimuje jako nimfy bezskrzydłe, zwłaszcza na kiełkach ziemniaka i na wielu roślinach szklarniowych, jak i dzikich gatunkach.

W środowisku polowym ma wielu żywicieli pośrednich (w tym ziemniak + inne psiankowate, rośliny uprawy, chwasty). Jej rozwój holocykliczny (pełny) z dzieworodnymi samicami, osobnikami uskrzydlonymi i pokoleniem płciowym (składającym jaja na chwastach) jest możliwy tylko u niektórych form. Przeżywają zimę w schronieniu lub szklarni. Wiosną (w kwietniu) przelatują na rośliny uprawne i tworzą generacje dzieworodnych samic (dzieworódek), które zasiedlają koloniami młode pędy, a następnie osobniki uskrzydlone (migrantki) migrują na żywicieli letnich, czyli na ziemniaki, buraki i psiankowate, na których rozwija się kilka generacji bezskrzydłych dzieworodnych pokoleń i uskrzydlonych osobników. Przy suchej i ciepłej pogodzie szybko rozwijają się kolejne kolonie w nowo zasiedlonych miejscach (ziemniakach) z udziałem migrantów przelatujących na duże odległości (z wiatrem). Jesienią powstające pokolenie płciowe (samce i samice) powraca do szklarni. W Europie przeważa anholocykliczny sposób, czyli samice przeżywają zimę na kiełkach bulw w przechowalni lub na roślinach w szklarniach. Wiosną wylatują na pola w poszukiwaniu żywicieli.

Występowanie i szkodliwość

Gatunek nielicznie występuje w kraju, głównie w latach ciepłych oraz tam, gdzie występują ich żywiciele pośredni lub szklarnie.

Mszyce A. solani to głównie przenosiciele, wektory wirusów, które powodują degradację materiałów nasiennych i uprawianych odmian. A. solani jest aktywnym wektorem wirusa liściozwoju (PLRV), M (PVM) i Y (PVY), który jest obecnie najważniejszym gospodarczo wirusem ziemniaka w kraju. Presja tej mszycy jest w Polsce zmienna i utrzymuje się jednak na niskim poziomie, głównie z powodu spadku areału upraw ziemniaka i zmian klimatu, może być jednak mszycą „ważną” w porażeniu ziemniaków wirusami. Owady dorosłe i kolonie (nimfy) uszkadzają także w sposób bezpośredni zielone części roślin ziemniaka, wysysając soki z floemu, w szklarni powodując skręcanie i deformacje.

Próg ekonomicznej szkodliwości

Próg szkodliwości stanowi 20 mszyc na 100 liści. Potencjalnym zagrożeniem jest już także 1 mszyca uskrzydlona na plantacji (która przelatując między różnymi roślinami chorymi, może przenosić na rośliny zdrowe nietrwały wirus Y i M oraz trwały wirus liściozwoju bezpośrednio na kłujce).

Do monitorowania występowania mszyc wystarczą częste obserwacje na polu po posadzeniu i w czasie wegetacji letniej. Do mechanicznego odławiania mszyc ze środowiska można używać aspiratora Johnsona. Monitoring można prowadzić z użyciem żółtych naczyń (mszyce uskrzydlone) lub liczyć mszyce na dolnej stronie liści środkowego piętra roślin (metoda 100 liści).

Metody zwalczania

Podstawowym metodą ochrony jest zaprawianie bulw zaprawą insektycydową na wiosnę (w trakcie sadzenia). Obecnie dostępna jest tylko jedna taka zaprawa – Prestige Forte 370 FS, zawierającą substancję aktywną o działaniu systemicznym. Najbardziej powszechne są jednak zabiegi insektycydami stosowanymi nalistnie (aficydami). Pierwszy zabieg powinno się wykonywać w momencie stwierdzenia pierwszych osobników na liściach lub żółtych naczyniach. Kolejne – w odstępach nie większych niż 7-14 dni, biorąc pod uwagę faktyczne zagrożenie. Opryskiwanie plantacji olejami mineralnymi raczej nie zwalcza mszyc, jednak może ograniczać ich liczebność, jak również wpływać na jej wzrost na liściach ziemniaka. Pomimo tego olej mineralny istotnie ogranicza przenoszenie wirusów, stąd jego istotna rola w technologii nasiennej ziemniaka.

Bardzo ważne jest również unikanie zachwaszczenia plantacji, z uwagi na możliwość bytowania wirusów w chwastach, a same chwasty są również żywicielami niektórych mszyc np. burakowej (Aphis fabae). Zbyt jednostronne nawożenie azotem (powyżej 150 kg/ha) prowadzi do wybujałości roślin i stwarza lepsze warunki dla rozwoju mszyc. Duże znaczenie w ograniczaniu mszyc mają olejki eteryczne niektórych roślin – działające repelentnie lub zwalczająco. W literaturze jest wiele opracowań wykazujących zadowalającą skuteczność olejków z rozmarynu, lawendy, tymianku i mięty pieprzowej. Jednak ich sposób aplikacji nadal stwarza wiele problemów technicznych.

Inne metody ograniczające naloty mszyc na plantacje to pokrywanie redlin rozdrobnioną słomą zbóż lub stosowanie roślin pułapkowych wysiewanych pasowo wokół plantacji (soja, sorgo, pszenica, owies). Obie metody, ograniczając liczbę potencjalnych wektorów, istotnie zmniejszają porażenie bulw PVY.