W sprzyjających latach jest najczęściej występującą mszycą na plantacjach ziemniaka w Polsce. Należy osobników małych, ale tworzących liczne kolonie na roślinach. Gatunek szczególnie liczny w rejonach, gdzie szakłak jest rozpowszechniony jako krzew. W Europie jej występowanie nasila się w kierunku wschodnim. Występuje także w Ameryce (w USA jest wektorem wirusów ziemniaka), Azji i sporadycznie w Afryce.

Bionomia

• Jaja – małe, składane na korze szakłaku pospolitego, żywiciela zimowego (w tej postaci zimuje).
• Larwa (stadium szkodliwe) – długości 1,2 mm, ciało owalne, bardzo delikatne, bezskrzydłe nimfy cytrynowożółte (fot. 1). Ogonek i syfony krótkie. Tworzy zwarte kolonie, głównie na spodniej stronie starszych liści dolnych pięter rośliny: osobnik młodociany (nimfa), choć bezskrzydły, jest podobny do dorosłego. Aparat gębowy kłująco-ssący (kłujka), wysysają soki. Rozwój partenogenetyczny przez liczne pokolenia dzieworódek (kilka pokoleń w sezonie) na ziemniaku (żywicielu pośrednim). Bardzo często podobna do A. nasturtii, A. frangulae, z którą tworzy wspólne kolonie na ziemniaku, sprawia trudność w jej oznaczaniu w warunkach polowych.
• Owad dorosły (stadium szkodliwe) – forma uskrzydlona mszycy, ciemny tułów z jasnozielonymi pierścieniami miedzy nasadą skrzydeł a głową, plamy boczne na odwłoku jasnobrązowe i 1-2 poprzeczne pasy z tyłu syfonów, długość ciała dochodzi od 1,4-2,1 mm (fot. 2). Między nasadami syfonów nie ma ciemnej plamy. Ogonek i syfony brązowe o takim samym stopniu pigmentacji. Pokolenie letnie (migrujące) to aktywny wektor PVY, PVM i PVS, które przenosi na rośliny ziemniaka. Według badaczy może przenosić też wirus liściozwoju (PLRV).

Cykl rozwojowy

Mszyca szakłakowo-ziemniaczana jest gatunkiem dwudomnym, W środowisku występuje na żywicielu właściwym (szakłak pospolity Rhamnus cathartica) i żywicielach pośrednich (ziemniak i inne psiankowate, chwasty z rodzaju Polygonum, Fagopyrum, Nasturtium). Jej rozwój jest holocykliczny (pełny) z dzieworodnymi samicami, osobnikami uskrzydlonymi i pokoleniem płciowym (składającym jaja). Samica po zapłodnieniu składa jaja na korze żywiciela zimowego, czyli krzewach szakłaku. Zimują jaja. Wiosną (w kwietniu) z jaj rozwijają się na szakłaku generacje dzieworodnych samic (dzieworódek), które zasiedlają koloniami młode pędy, z szakłaku osobniki uskrzydlone (migrantki) migrują na żywicieli letnich, na których rozwija się kilka generacji bezskrzydłych dzieworodnych pokoleń i uskrzydlonych osobników. Przy suchej i ciepłej pogodzie szybko rozwijają się kolejne kolonie w nowo zasiedlonych miejscach (ziemniakach) z udziałem migrantów przelatujących na duże odległości (z wiatrem). Jesienią powstające pokolenie płciowe (samce i samice) powraca na szakłak, w tym samym czasie dochodzi do kopulacji i składania zapłodnionych jaj w szczelinach kory i przy podstawie pąków szakłaku.

Występowanie i szkodliwość

Gatunek powszechnie i licznie występuje w Polsce, głównie w latach ciepłych oraz tam, gdzie występuje ich żywiciel zimowy (szakłak pospolity).

Mszyce A. nasturtii to głównie wektory wirusów (przenosiciele), które powodują degradację materiałów nasiennych i uprawianych odmian. A. nasturtii jest aktywnym wektorem wirusa M (PVM), S (PVS) i Y (PVY), który jest obecnie najważniejszym gospodarczo wirusem ziemniaka w kraju. Presja tej mszycy jest w Polsce zmienna, utrzymuje się na średnim poziomie niż wielolecie (głównie z powodu spadku areału upraw ziemniaka), jest jednak mszycą „ważną” w porażaniu ziemniaków ww. wirusami, szczególnie tam, gdzie nie występuje mszyca brzoskwiniowa. Sposób rozmnażania ziemniaka (wegetatywny przez bulwy) potęguje z roku na rok zawirusowanie, a poziom zawirusowania powoduje kolejne spadki plonu w latach. Dlatego trzeba często, w zależności od podatności odmian na wirusy, wymieniać materiał sadzeniakowy na nowy, kwalifikowany. Owady dorosłe i kolonie (nimfy) uszkadzają także w sposób bezpośredni zielone części roślin ziemniaka, wysysając soki z floemu, rzadko powodując jednak skręcanie i deformacje liści.

Próg ekonomicznej szkodliwości

Próg szkodliwości stanowi 20 mszyc na 100 liści. Potencjalnym zagrożeniem jest już także 1 mszyca uskrzydlona na plantacji (która przelatując między roślinami chorymi, może przenosić na rośliny zdrowe nietrwałe wirusy Y i M bezpośrednio na kłujce).

Do monitorowania występowania mszyc wystarczą częste obserwacje na polu po posadzeniu i w czasie wegetacji letniej. Do mechanicznego odławiania mszyc ze środowiska można używać aspiratora Johnsona. Monitoring można prowadzić z użyciem żółtych naczyń (mszyce uskrzydlone) lub liczyć mszyce na dolnej stronie liści środkowego piętra roślin (metoda 100 liści).

Metody zwalczania

Podstawowym metodą ochrony jest zaprawianie bulw zaprawą insektycydową na wiosnę (w trakcie sadzenia). Obecnie dostępna jest tylko jedna taka zaprawa – Prestige Forte 370 FS, zawierająca substancję aktywną o działaniu systemicznym. Najbardziej powszechne są jednak zabiegi insektycydami stosowanymi nalistnie (aficydami). Pierwszy zabieg powinno się wykonywać w momencie stwierdzenia pierwszych osobników na liściach lub żółtych naczyniach. Kolejne – w odstępach nie większych niż 7-14 dni, biorąc pod uwagę faktyczne zagrożenie. Opryskiwanie plantacji olejami mineralnymi raczej nie zwalcza mszyc, jednak może ograniczać ich liczebność, jak również wpływać na jej wzrost na liściach ziemniaka. Pomimo tego olej mineralny istotnie ogranicza przenoszenie wirusów, stąd jego istotna rola w nasiennictwie ziemniaka.

Bardzo ważne jest też unikanie zachwaszczenia plantacji, z uwagi na możliwość bytowania wirusów w chwastach, a same chwasty są również żywicielami niektórych mszyc np. burakowej (Aphis fabae) i właśnie szakłakowo-ziemniaczanej (chwasty Polygonum sp.). Zbyt jednostronne nawożenie azotem (powyżej 150 kg/ha) prowadzi do wybujałości roślin i stwarza lepsze warunki dla rozwoju mszyc.

Duże znaczenie w ograniczaniu mszyc mają olejki eteryczne niektórych roślin – działające repelentnie lub zwalczająco. W literaturze jest wiele opracowań wykazujących zadowalającą skuteczność olejków z rozmarynu, lawendy, tymianku i mięty pieprzowej. Jednak ich sposób aplikacji nadal stwarza wiele problemów technicznych.

Inne metody ograniczające naloty mszyc na plantacje to pokrywanie redlin rozdrobnioną słomą zbóż lub stosowanie roślin pułapkowych wysiewanych pasowo wokół plantacji (soja, sorgo, pszenica, owies). Obie metody, ograniczając liczbę potencjalnych wektorów, istotnie zmniejszają porażenie bulw PVY.

Duże znaczenie w ograniczaniu A. nasturtii ma likwidowanie jej gospodarza zimowego – szakłaku, jak i niezakładanie plantacji nasiennych w jego sąsiedztwie.