W związku ze zmianami klimatycznymi coraz większego znaczenia w uprawach ziemniaka nabierają grzyby z rodzaju Alternaria, sprawcy alternariozy. W całym świecie trwają dyskusje, który z gatunków grzyba jest odpowiedzialny za wywoływanie objawów choroby. W wielu krajach Europy (Holandia, Francja, Szwecja) za sprawcę alternariozy uznaje się grzyb A.solani. W innych (Niemcy, Polska) uważa się, że dwa gatunki grzyba odpowiadają za jej rozwój: A.solani – sprawca suchej plamistości liści i A.alternata – sprawca brunatnej plamistości liści.

Objawy zainfekowania roślin grzybami nie różnią się morfologicznie w miarę rozwoju choroby, dlatego też ich występowanie ocenia się na ziemniaku łącznie – jako alternariozę. Oba gatunki grzyba są powszechne i występują we wszystkich rejonach upraw ziemniaka, szczególnie tych o wysokiej temperaturze z przemiennymi okresami suchej i wilgotnej pogody. Grzyby przeżywają z sezonu na sezon w postaci mycelium lub zarodników w zainfekowanych bulwach albo w glebie, na resztkach roślinnych. Według ostatnich badań, po zastosowaniu dokładniejszych metod molekularnych do diagnostyki, uznaje się, że sprawcami choroby mogą być dodatkowe gatunki z rodzaju Alternaria, np. A. tomatophila, A. tenuissima, A. infectoria i A. arborescens oraz A.grandis.

Straty plonu ziemniaków powodowane przez alternariozę są różne, w zależności od regionu jej występowania. W środkowo-wschodnich rejonach USA alternarioza uważana jest za najpoważniejszą ekonomicznie, chroniczną chorobę ziemniaków (ważniejszą od zarazy ziemniaka), a jej sprawca (A. solani) – za gatunek endemiczny. W Polsce straty plonu spowodowane rozwojem alternariozy na poletkach niechronionych w doświadczeniach polowych wahały się w ostatnich latach w granicach 6-45%. W latach 1998-2006, przy współpracy z Inspekcją Ochrony Roślin i Nasiennictwa, przeprowadzono ocenę występowania alternariozy na plantacjach ziemniaka w Polsce, wykazując, że choroba występowała powszechnie na większości pól produkcyjnych, przeciętnie na 85,5% obserwowanych upraw.

Alternarioza jest chorobą związaną z klimatem ciepłym i suchym, krótkotrwałymi, obfitymi deszczami i lekkimi glebami. Inne czynniki sprzyjające rozwojowi choroby to także czynniki biologiczne zależne od samego patogenu, czyli bardzo duże zróżnicowanie genetyczne wewnątrz gatunku, dające duży potencjał adaptacyjny, łatwość przenoszenia się zarodników grzyba przez wiatr. Grzyb Alternaria jest typowym nekrofitem. Jego występowaniu sprzyjają wszystkie czynniki wpływające na osłabienie roślin, a więc starzenie się roślin ziemniaka, mała zawartość substancji organicznej w glebie, niskie nawożenie azotem, infekcje innymi patogenami. Ziemniaki porażone niektórymi wirusami (PVY, PLRV i PVX) są bardziej wrażliwe na alternariozę.

Objawy porażenia

Pierwsze objawy alternariozy na liściach występują zwykle w czerwcu i na początku lipca. Na liściach pojawiają się typowe plamy: ciemnobrunatne, okrągłe lub kanciaste (ograniczone żyłkami liściowymi), o średnicy 3-15 mm, zwykle z charakterystycznym koncentrycznym strefowaniem (fot. 1A, 1B, 1C). Bardzo często otaczająca plamę tkanka liścia ulega chlorozie (fot. 2A, 2B) . Porażone, nekrotyczne tkanki stają się suche i łamliwe, często się wykruszają (fot. 3) . Na dolnej stronie liścia, na całej powierzchni nekrozy można obserwować niezbyt obfitą ciemną grzybnię i zarodniki grzyba. Zarodnikowanie odbywa się tylko na zamierających lub martwych tkankach. Objawy choroby mogą nieco się różnić w zależności od zaatakowanej odmiany. Najczęściej są to mniejsze lub większe koncentryczne, brunatne plamy na liściach ziemniaka, przypominające tarczę strzelniczą. W zależności od reakcji odmiany ziemniaka plamy mogą być bardzo drobne i bardzo liczne lub mniej liczne i większe. Choroba atakuje także bulwy ziemniaka, występując na nich w postaci płytkich, szaroołowianych wgłębień, o głębokości 1-3 mm. Znajdujące się w tych miejscach oczka obumierają. Pomimo że nekrozy na bulwach nie są głębokie, stanowią duże zagrożenie dla zdrowotności plonu. Ułatwiają one wnikanie do bulw wielu grzybów z gleby, wywołujących zgnilizny wewnętrzne, które nie miałyby możliwości dostania się do bulw przez zdrową, nieprzerwaną skórkę (np. Fusarium, sprawców suchej zgnilizny).

Metody ochrony

Zwalczanie alternariozy jest dosyć trudne. Strategie ochrony włączają odporność odmian, użycie fungicydów, optymalne zabiegi agrotechniczne i zbiór, kiedy skórka bulw dojrzeje.

Zalecane postępowanie agrotechniczne ma na celu ograniczenie źródeł infekcji poprzez stosowanie rotacji upraw, usuwanie resztek pożniwnych z pola, a także używanie do sadzenia zdrowych sadzeniaków.

Ważnym elementem może być także genetyczna odporność odmian. Wprawdzie nie określa się odporności ziemniaka na alternariozę, ale wieloletnie obserwacje polowe wskazują, że do odporniejszych można zaliczyć odmiany takie jak: Augusta, Gracja (bardzo wczesne i wczesne) oraz Pasja i Syrena (średnio późne i póżne). Inne odmiany wykazują dużą odporność na A. solani i podatność na A. alternata, np. Innovator i Skawa. Generalnie przyjmuje się, że odmiany późniejsze są mniej wrażliwe na alternariozę niż wczesne.

Ponieważ rozwojowi patogenów z rodzaju Alternaria sprzyjają wszystkie elementy, które osłabiają i „stresują” rośliny gospodarza, ważnym elementem ochrony będą zabiegi wzmacniające kondycję roślin, a więc właściwe nawożenie azotem, dokarmianie dolistne roślin i nawadnianie w okresach długotrwałej suszy.

Zwalczanie choroby polega także na opryskiwaniu odmian wrażliwych jednym z zarejestrowanych fungicydów. Pierwszy zabieg rozpoczyna się najczęściej w momencie wystąpienia pierwszych objawów. Do zwalczania alternariozy najbardziej przydatne są produkty z grupy ditiokarbaminianów, szczególnie zawierające w swoim składzie mankozeb (zawartość cynku w tej substancji aktywnej wzmacnia rośliny ziemniaka, wzmagając jednocześnie ich reakcję obronną). Zaleca się także produkty z grupy difenokonazoli i strobiluryn. Niestety w Europie i USA odkryto już izolaty grzybów z rodzaju Alternaria odporne na strobiluryny. W związku z tym, używając preparatów z tej grupy (np. azoksystrobiny, piraklostrobiny i innych), należy pamiętać o strategii antyodpornościowej w ochronie chemicznej. Polega ona m.in. na ograniczaniu ich stosowania w latach o silnej presji infekcyjnej patogenu (upalne lata z okresami suszy i krótkotrwałymi opadami deszczu), ograniczaniu liczby zabiegów wykonywanych tymi fungicydami (maks. do 2 w sezonie), stosowanie pełnych, zarejestrowanych dawek, ograniczaniu czasowym ich aplikacji (nie należy ich stosować pod koniec okresu wegetacji, ponieważ formy odporne patogenów mogą się przenosić na kolejny rok z sadzeniakami).