Charakterystyka i opis szkodnika

Jest spotykana rzadko w Polsce na plantacjach ziemniaka. Należy do największych mszyc ziemniaczanych. Wskutek niemożności zimowania i stosunkowo powolnego rozwoju pojawia się późno, mniej więcej w połowie lata. Gatunek jest mało liczny, ale występuje najdłużej na roślinach – czasami aż do pierwszych mrozów. Jest polifagiem, żeruje na wielu gatunkach roślin jako żywicielach wtórnych. W Europie jej występowanie nasila się w kierunku wschodnim. Pochodzi z Ameryki (w USA jest wektorem wirusów ziemniaka), skąd została zawleczona do Europy oraz innych krajów o klimacie umiarkowanym. W Ameryce ma rozwój holocykliczny, w innych rejonach anholocykliczny.

Bionomia

• Jaja – małe , koloru białego.
• Larwa (stadium szkodliwe) – długości 2,5-3,2 mm, ciało owalne, bardzo delikatne, bezskrzydłe nimfy koloru zielonego z wyraźną smugą na odwłoku (fot. 1), sporadycznie formy są różowe. Mszyce znajdują się głównie na spodniej stronie starszych liści dolnych pięter rośliny: osobnik młodociany (nimfa) choć bezskrzydły, jest podobny do dorosłego. Aparat gębowy kłująco-ssący (kłujka), wysysają soki. Rozwój partenogenetyczny przez liczne pokolenia dzieworódek (kilka pokoleń w sezonie) na ziemniaku (żywicielu pośrednim).
• Owad dorosły (stadium szkodliwe) – forma uskrzydlona mszycy (fot. 2), ciemny tułów z jasnozieloną smugą, bardzo długie odnóża, brzuch zielony, długość ciała dochodzi od 3,3 mm. Pokolenie letnie (migrujące) to aktywny wektor wirusów (PLRV, PVY, PVM), które przenosi na rośliny ziemniaka.

Cykl rozwojowy

Jest to polifagiczna mszyca żyjąca na około 200 gatunkach roślin. W środowisku polowym ma wielu żywicieli pośrednich (w tym ziemniak i inne psiankowate, chwasty z rodziny Chenopodiaceae). Jej rozwój holocykliczny (pełny) z dzieworodnymi samicami, osobnikami uskrzydlonymi i pokoleniem płciowym (składającym jaja na chwastach jesienią) jest obserwowany tylko w Ameryce. Wiosną (w kwietniu) z jaj rozwijają się na chwastach generacje dzieworodnych samic (dzieworódek), które zasiedlają koloniami młode pędy, a następnie osobniki uskrzydlone (migrantki) migrują na żywicieli letnich, czyli na ziemniaki, buraki, psiankowate, kapustę, na których rozwija się kilka generacji bezskrzydłych dzieworodnych pokoleń i uskrzydlonych osobników, Przy suchej i ciepłej pogodzie szybko rozwijają się kolejne kolonie w nowo zasiedlonych miejscach (ziemniakach) z udziałem migrantów przelatujących na duże odległości (z wiatrem). Jesienią powstające pokolenie płciowe (samce i samice) powraca na chwasty, w tym samym czasie dochodzi do kopulacji i składania zapłodnionych jaj w szczelinach kory i przy podstawie pąków szakłaku. W Europie występuje anholocykliczny cykl rozwojowy - czyli samice przeżywają zimę na kiełkach bulw w przechowalni lub na sałacie w szklarniach. Wiosną wylatują na pola w poszukiwaniu żywicieli pośrednich.

Występowanie i szkodliwość

Gatunek mało liczny w Polsce, głównie w latach ciepłych oraz tam, gdzie występują ich żywiciele pośredni lub szklarnie.

Mszyca M. euphorbiae to głównie wektor wirusów, które powodują degradację materiałów nasiennych. Jest aktywnym wektorem wirusa liściozwoju (PLRV), wirusa M (PVM) i wirusa Y (PVY), który jest obecnie najważniejszym gospodarczo wirusem ziemniaka w naszym kraju. Presja tej mszycy w Polsce jest mała i utrzymuje się na niskim poziomie (głównie z powodu spadku areału upraw ziemniaka), jest jednak mszycą „ważną” w porażaniu ziemniaków ww. wirusami. Sposób rozmnażania ziemniaka (wegetatywny przez bulwy) potęguje z roku na rok zawirusowanie, a poziom zawirusowania powoduje kolejne spadki plonu w latach. Dlatego trzeba często(w zależności od podatności odmian na wirusy) wymieniać materiał sadzeniakowy na nowy, kwalifikowany. Owady dorosłe i kolonie (nimfy) uszkadzają także w sposób bezpośredni zielone części roślin ziemniaka, wysysając soki z floemu, rzadko powodując jednak skręcanie i deformacje liści.

Próg ekonomicznej szkodliwości

Próg szkodliwości stanowi 20 mszyc na 100 liści. Potencjalnym zagrożeniem jest już także 1 mszyca uskrzydlona na plantacji (która przelatując między różnymi roślinami chorymi, może przenosić na rośliny zdrowe wirusy nietrwałe Y i M oraz wirus liściozwoju bezpośrednio na kłujce).

Do monitorowania występowania mszyc wystarczą częste obserwacje na polu po posadzeniu i w trakcie wegetacji letniej. Do mechanicznego odławiania mszyc ze środowiska można używać aspiratora Johnsona. Monitoring można prowadzić z użyciem żółtych naczyń (mszyce uskrzydlone) lub liczyć mszyce na dolnej stronie liści środkowego piętra roślin (metoda 100 liści).

Metody zwalczania

Podstawowym metodą ochrony jest zaprawianie bulw zaprawą insektycydową na wiosnę (w trakcie sadzenia). Obecnie dostępna jest tylko jedna taka zaprawa – Prestige Forte 370 FS, zawierająca substancję aktywną o działaniu systemicznym. Najbardziej powszechne są jednak zabiegi insektycydami stosowanymi nalistnie (aficydami). Pierwszy zabieg powinno się wykonywać w momencie stwierdzenia pierwszych osobników na liściach lub żółtych naczyniach. Kolejne – w odstępach nie większych niż 7-14 dni, biorąc pod uwagę faktyczne zagrożenie. Opryskiwanie plantacji olejami mineralnymi raczej nie zwalcza mszyc, jednak może ograniczać ich liczebność, jak również wpływać na jej wzrost na liściach ziemniaka. Pomimo tego olej mineralny istotnie ogranicza przenoszenie wirusów, stąd jego istotna rola w nasiennictwie ziemniaka.

Bardzo ważne jest również unikanie zachwaszczenia plantacji, z uwagi na możliwość bytowania wirusów w chwastach, a same chwasty są również żywicielami niektórych mszyc np. burakowej (Aphis fabae). Zbyt jednostronne nawożenie azotem (powyżej 150 kg/ha) prowadzi do wybujałości roślin i stwarza lepsze warunki dla rozwoju mszyc. Duże znaczenie w ograniczaniu mszyc mają olejki eteryczne niektórych roślin – działające repelentnie lub zwalczająco. W literaturze jest wiele opracowań wykazujących zadowalającą skuteczność olejków z rozmarynu, lawendy, tymianku i mięty pieprzowej. Jednak ich sposób aplikacji nadal stwarza wiele problemów technicznych.

Inne metody ograniczające naloty mszyc na plantacje to pokrywanie redlin rozdrobnioną słomą zbóż lub stosowanie roślin pułapkowych wysiewanych pasowo wokół plantacji (soja, sorgo, pszenica, owies). Obie metody, ograniczając liczbę potencjalnych wektorów, istotnie zmniejszają porażenie bulw PVY.