Charakterystyka i opis szkodnika

Mszyca ta jest spotykana w Polsce na plantacjach buraka i roślin bobowatych. Należy do najważniejszych mszyc w środowisku rolniczym i wśród mszyc nieziemniaczanych. Zimuje w postaci jaj na kalinie, trzmielinie i jaśminowcu. Gatunek jest często odławiany w dużej ilości do żółtych naczyń na wiosnę. Jest polifagiem, żeruje na wielu gatunkach roślin jako żywicielach wtórnych. W Europie jej występowanie nasila się w kierunku wschodnim i ma rozwój holocykliczny, w innych rejonach – anholocykliczny. W niektórych rejonach Europy jest ważnym wektorem wirusa Y (PVY).

Bionomia

• Jaja – stosunkowo duże, długości 0,5 mm, szaro- lub czarnozielone, składane na gospodarzu zimowym.
• Larwa (stadium szkodliwe) – długości. 2,2 mm, ciało owalne, bardzo delikatne, bezskrzydłe nimfy – matowoczarne (fot. 1) z zielonym odcieniem – mają 2 rzędy poprzecznych pasów z wydzieliny woskowej. Osobnik młodociany (nimfa), choć bezskrzydły, jest podobny do osobnika dorosłego. Aparat gębowy kłująco-ssący (kłujka), wysysają soki. Rozwój partenogenetyczny przez liczne pokolenia dzieworódek (kilka pokoleń w sezonie) na ziemniaku (żywicielu pośrednim).
• Owad dorosły (stadium szkodliwe) – forma uskrzydlona mszycy, błyszcząca, ciemnozielona lub czarnobrązowa (fot.2 ). Pokolenie letnie (migrujące) to aktywny wektor wirusów (PVY, PVM, PVS), które przenosi na rośliny ziemniaka.

Cykl rozwojowy

Mszyca burakowa jest gatunkiem dwudomnym. Jej rozwój jest holocykliczny (pełny). W środowisku polowym ma wielu żywicieli pośrednich (w tym ziemniak), chwasty, rośliny bobowate). Zimują jaja składane jesienią na trzmielinie, kalinie i jaśminowcu. Wczesną wiosna wylęgają się larwy pierwszego pokolenia bezskrzydłych i dzieworodnych samic. Na gospodarzu zimowym rozwija się 3-5 pokoleń. W trzecim pokoleniu pojawiają się uskrzydlone samice, które migrują na letnich żywicieli – rośliny zielne, chwasty, bób, buraki, mak oraz ziemniaki. Samica po zapłodnieniu składa jaja jesienią na chwastach. Płodność uskrzydlonych migrantek jest mała – 25 larw w grupkach po 3-7 szt. Na buraku może wystąpić 7 pokoleń (do 10). Przy suchej i ciepłej pogodzie szybko rozwijają się kolejne kolonie w nowo zasiedlonych miejscach (na ziemniakach) z udziałem migrantów przelatujących na duże odległości (z wiatrem).W lipcu migrantki przelatują z buraka na chwasty komosowate i tu dają 4-5 pokoleń. Następnie uskrzydlone jesienne formy samic i samców przelatują na zimowego gospodarza – trzmielinę i tu samice bezskrzydłe po zapłodnieniu składają jaja.

Występowanie i szkodliwość

Gatunek bardzo licznie występuje w Polsce, głównie w latach ciepłych oraz tam, gdzie występuje ich żywiciel zimowy i żywiciele pośredni – burak, bób, chwasty.

Mszyce na ziemniaki trafiają w drugiej grupie nalotowej, głównie z powodu wtórnych lotów dyspersyjnych. Mogą mieć tu 2 pokolenia. Mszyca A. fabae to główny wektor wirusów, które powodują degradację materiałów nasiennych i uprawianych odmian. Jest wektorem PVM i PVY – który jest obecnie najważniejszym gospodarczo wirusem w ziemniakach uprawianych w naszym kraju. Presja tej mszycy jest w Polsce zmienna (w ostatnim czasie dość liczna na wiosnę w rejonach cieplejszych) ,zgodnie z literaturą wskazuje się że przenosi wirusa S (PVS) ziemniaka. Jest wiec ważną gospodarczo mszycą nieziemniaczaną. Znaczenie mszycy zmienia się z roku na rok w zależności od warunków atmosferycznych. W lata suchych i o ciepłej wiośnie jest jej więcej niż w zimnych i wilgotnych. Mszyce żerują i rozwijają się na spodniej stronie liści, wysysając soki i skręcając tkankę. Sposób rozmnażania ziemniaka (wegetatywny przez bulwy) potęguje z roku na rok zawirusowanie, a poziom zawirusowania powoduje kolejne spadki plonowania w latach. Dlatego trzeba często, w zależności od podatności odmian na wirusy, wymieniać materiał sadzeniakowy na nowy, kwalifikowany. Owady dorosłe i kolonie (nimfy) uszkadzają także w sposób bezpośredni zielone części roślin ziemniaka, wysysając soki z floemu, rzadko powodując jednak skręcanie i deformacje liści.

Próg ekonomicznej szkodliwości

Nieustalony dla ziemniaka.

Do monitorowania występowania mszyc wystarczą częste obserwacje na polu po posadzeniu i w czasie wegetacji letniej. Do mechanicznego odławiania mszyc ze środowiska można używać aspiratora Johnsona. Monitoring można prowadzić z użyciem żółtych naczyń (mszyce uskrzydlone) lub liczyć mszyce na dolnej stronie liści środkowego piętra roślin (metoda 100 liści).

Z powodu wczesnych pojawów mszyca ta może stanowić istotne zagrożenie dla młodych roślin ziemniaka.

Metody zwalczania

Podstawowym metodą ochrony jest zaprawianie bulw zaprawą insektycydową na wiosnę (w trakcie sadzenia). Obecnie dostępna jest tylko jedna taka zaprawa – Prestige Forte 370 FS, zawierająca substancję aktywną o działaniu systemicznym. Najbardziej powszechne są jednak zabiegi insektycydami stosowanymi nalistnie (aficydami). Pierwszy zabieg powinno się wykonywać w momencie stwierdzenia pierwszych osobników na liściach lub w żółtych naczyniach. Kolejne – w odstępach nie większych niż 7-14 dni, biorąc pod uwagę faktyczne zagrożenie. Opryskiwanie plantacji olejami mineralnymi raczej nie zwalcza mszyc, jednak może ograniczać ich liczebność, jak również wpływać na jej wzrost na liściach ziemniaka. Pomimo tego olej mineralny istotnie ogranicza przenoszenie wirusów, stąd jego istotna rola w nasiennictwie ziemniaka.

Bardzo ważne jest też unikanie zachwaszczenia plantacji, z uwagi na możliwość bytowania wirusów w chwastach, a same chwasty (np. Chenopodium album – komosa biała) są również żywicielami niektórych mszyc, w tym Aphis fabae. Zbyt jednostronne nawożenie azotem (powyżej 150 kg/ha) prowadzi do wybujałości roślin i stwarza lepsze warunki dla rozwoju mszyc. Duże znaczenie w ograniczaniu mszyc mają olejki eteryczne niektórych roślin – działające repelentnie lub zwalczająco. W literaturze jest wiele opracowań wykazujących zadowalającą skuteczność olejków z rozmarynu, lawendy, tymianku i mięty pieprzowej. Jednak ich sposób aplikacji nadal stwarza wiele problemów technicznych.

Inne metody ograniczające naloty mszyc na plantacje to pokrywanie redlin rozdrobnioną słomą zbóż lub stosowanie roślin pułapkowych wysiewanych pasowo wokół plantacji (soja, sorgo, pszenica, owies). Obie metody, ograniczając liczbę potencjalnych wektorów, istotnie zmniejszają porażenie bulw PVY.

Duże znaczenie w ograniczaniu A. fabae ma likwidowanie jej gospodarza zimowego – trzmieliny, kaliny i jaśminowca, jak i niezakładanie plantacji nasiennych w obrębie nasadzeń tych krzewów.