Mątwik ziemniaczany i mątwik agresywny są bardzo groźnymi szkodnikami kwarantannowymi ziemniaka. Pochodzą z Andów w Ameryce Południowej. Stamtąd prawdopodobnie w XIX w. zostały zawleczone do Europy, a następnie wraz z produkowanymi sadzeniakami na inne kontynenty. Wcześniejsze opisy odnoszą się do Heterodera rostochiensis. W 1973 r. opisano i wyodrębniono osobny, nowy gatunek mątwika tworzącego cysty na ziemniaku (Heterodera = Globodera pallida). Najważniejszą rośliną żywicielską jest ziemniak, ale także pomidor i bakłażan. W obrębie obu gatunków wyróżnia się 5 patotypów G. rostochiensis (Ro1-Ro5) i 3 patotypy G. pallida. Międzynarodowy system kwalifikacji patotypów dotyczy tych, które występują w Europie. Jest możliwe, że istnieją patotypy jeszcze nierozpoznane, które nie opuściły rejonu andyjskiego. Patotypy mają zróżnicowany poziom zdolności rozmnażania na poszczególnych odmianach ziemniaka. Odporność odmian podawana jest w ich charakterystykach.

Bionomia

• Jaja – bardzo małe, bardzo licznie występują w cystach (obumarłych samicach) w jajach znajdują się embriony inwazyjnych larw gotowych do wylęgu. Jedna cysta może zawierać do 700 jaj.
• Larwy (stadium szkodliwe) – szkodnik roślin, osobniki są bezbarwne. Larwy [inwazyjne] maja ok. 0,4 mm długości. Wychodzące z cyst na wiosnę wnikają do korzonków ziemniaka i żerują w częściowo zmienionych komórkach korzenia, tzw. komórkach „olbrzymich”. Larwa (samica) przed osiągnięciem dojrzałości grubieje i linieje, przerywa skórkę korzenia i ukazuje się na zewnątrz w postaci żółtej kuleczki (cysty).
• Osobnik dorosły (stadium szkodliwe) – samica nicienia (cysta) jest prawie kulista (kształt cytrynki) z częścią, tzw. szyjką, którą przytwierdzona jest do korzeni ziemniaka, długość ciała cysty wynosi 0,6-0,8 mm, szerokość 0,4-0,6 mm. Samce mają kształt nitkowaty i wielkość 0,9-0,2 mm, wolno poruszają się w glebie (zapładniając samice – cysty). Nicienie dorosłe (samice – cysty) po obumarciu, ale z zawartością żywych jaj, zimują w glebie.

Cykl rozwojowy

Może lepiej powiedzieć: Optymalna temperatura gleby dla rozwoju mątwika ziemniaczanego wynosi 12oC, a przy 15-20oC następuje masowe wychodzenie larw. Wychodzenie larw z cyst jest stymulowane przez wydzieliny korzeniowe ziemniaka. Nie wszystkie larwy wychodzą z cyst w pierwszym roku (tylko ok. 40%) nawet po wielu latach można spotkać w glebie żywotne cysty zawierające jaja. Populacja mątwika maleje z upływem lat (od ostatniej uprawy odmiany podatnej) i w wyniku upraw roślin obojętnych. Larwy wnikają przez stożki wzrostu do wnętrza korzeni, wokół nich tworzą się zmienione komórki „olbrzymie”. Larwa samica rozrasta się, linieje i grubieje, przerywając tkankę skórki, i ukazuje się na zewnątrz w postaci żółtej kuleczki, której przednia cześć nadal pozostaje przytwierdzona do korzenia. Samce wcześniej opuszczają korzenie i krążą w glebie. Po zapłodnieniu cyst (samic) w ciele samicy rozwijają się jaja. Po obumarciu samic cysty zmieniają barwę na brązową i wciąż zawierają żywe jaja. Mątwik ziemniaczany ma jedno pokolenie w ciągu roku.

Występowanie i szkodliwość

Gatunek lokalnie może występować w całym kraju. Największą jego liczebność notuje się na plantacjach, na których ziemniaki uprawia się w monokulturze, oraz na odmianach podatnych na mątwika.

Początkowe objawy żerowania nicieni są widoczne wiosną kilka tygodni po wschodach. Wschodzące rośliny są mniejsze od zdrowych, liście żółkną, skręcają się i więdną. Zajmują niewielkie miejsca placowo na polu. Silnie porażone rośliny ziemniaka giną. W połowie lipca na korzeniach roślin wyciągniętych z ziemi widać białe lub żółte kuleczki – przytwierdzone cysty (fot. 1). Rośliny bronią się przed atakiem, wytwarzając dodatkowe korzenie, tzw. brodę. Bulwy zaatakowanej rośliny są małe, niewykształcone, często zaatakowane przez inne patogeny. Plon jest bardzo słaby, straty dochodzą do 80%. Mątwik jest organizmem kwarantannowym, podlegającym urzędowemu zwalczaniu.

Na ziemniaku cysty oprócz mątwika ziemniaczanego (G.rostochensis) tworzy drugi gatunek (G. pallida), zwany też mątwikiem agresywnym. Cysty mątwika agresywnego są białe (white potato cyst nematode) w odróżnieniu od cyst mątwika ziemniaczanego, które są żółte. Oba gatunki mają w Europie szereg ras fizjologicznych (patotypów): mątwik ziemniaczany 5 patotypów (Ro1-Ro5), mątwik agresywny 3 patotypy (Pa1-Pa3). Patotypy stanowią dodatkowe zagrożenie w hodowli odmian mątwikoodpornych. Najczęściej występuje u nas patotyp Ro1. Obecnie badana jest odporność odmian ziemniaka na inne patotypy mątwików.

Próg ekonomicznej szkodliwości

Próg szkodliwości gospodarczej dla mątwika ziemniaczanego wynosi 10 cyst z żywą zawartością (larwami) w 1 g gleby.

Metody zwalczania

Szkodnik kwarantannowy – obowiązują przepisy kwarantanny zewnętrznej i wewnętrznej. Zakaz obrotu ziemniakami ze stref porażenia. Dokładne czyszczenie maszyn i narzędzi, usuwanie chorych roślin. Metoda agrotechniczna (płodozmian – uprawa roślin obojętnych mątwikowi to jeden z ważniejszych sposobów zmniejszenia populacji szkodnika, jest jednak zbyt wolny), usuwanie chwastów psiankowatych, głęboka orka zimowa, przynajmniej 4-5-letnia przerwa w uprawie ziemniaka na tym samym polu. Najefektywniejsza i najtańsza metoda zwalczania mątwika to wysadzanie zdrowego kwalifikowanego materiału oraz uprawa odmian matwikoodpornych (wprowadzenie odmiany mątwikoodpornej powoduje w ciągu roku spadek zagęszczenia populacji mątwika o 60-91% wspomagająca metoda chemiczna – stosowane nematocydy (Nemathorin 10 GR).