Sprężyki i ich larwy, potocznie zwane drutowcami, są w ostatnim czasie ważnymi szkodnikami roślin uprawnych, w tym szczególnie roślin okopowych. W związku ze zmianami w gospodarowaniu gruntów (oszczędna agrotechnika, monokultury, niewłaściwe płodozmiany, promocja bezorkowych systemów, duże zachwaszczenie) znalazły one dobre warunki do rozwoju i zasiedlania pól. Owady dorosłe nie mają znaczenia gospodarczego jako szkodniki i żyją wolno w przestrzeni rolniczej. W okresie rójki wiosennej chrząszcze żywią się pyłkiem roślin. Bulwy ziemniaka są narażone na uszkodzenia tylko przez larwy przechodzące długoletni cykl rozwojowy w glebie i prowadzące do dużych strat jakościowych plonu. Drutowce (larwy) są polifagami, żerują na podziemnych częściach roślin, uszkadzając bulwy ziemniaka, buraki, kiełkujące zboża po wysianiu, kukurydzę, trawy, cebule, warzywa korzeniowe i rośliny ozdobne.

Sprężykowate są swoistymi gatunkami występującymi na kontynencie europejskim, a także w Ameryce Płn. i Płd, Afryce, Azji i Australii, jednakże poza rejonami bardzo zimnymi.

Bionomia

• Jaja – podłużnoowalne, barwy mlecznobiałej do kremowej, składane do gleby (na gł. 1-2 cm) pojedynczo lub w grupach po 2-10 szt. Przy niedostatecznej wilgotności gleby jaja nie rozwijają się i zamierają.
• Larwy (stadium szkodliwe) – tzw. drutowce ze względu na podobieństwo wyglądu do kawałków miedzianego drutu, po wylęgu są bezbarwne i przezroczyste, o długości ciała 1,2 do 2,5 mm. Larwy są typu oligopodialnego i charakteryzują się robakowatym, 14-członowym ciałem z dobrze rozwiniętą, silną głową i aparatem gryzącym oraz trzema parami odnóży (fot. 2). Ciało ich jest cylindryczne (walcowate) na całej długości jednakowo szerokie. Kutikula u larw najstarszych jest silnie zesklerotyzowana, barwy jasnożółtej, żółtej, żółtobrązowej. Larwy największe mają długość 17-20 mm (tylko u A. sputator są mniejsze – 15-20 mm). Przechodzą stadia larwalne, które różnią się między sobą długością ciała. Cykl rozwojowy larw w glebie: osiewnik rolowiec i osiewnik ciemny 4 lata, osiewnik skibowiec 3-4 lata, w tym czasie larwy linieją 8 razy. W morfologii larw Elateridae bardzo ważne znaczenie taksonomiczne ma budowa IX segmentu (pozornie ostatniego), jest to najdłuższy segment ciała o budowie stożkowatej (u plemienia Agriotini, do którego należą Agriotes sp.). Zimują w głębszych warstwach profilu.
• Poczwarka – typu wolnego, długości 20 mm, barwy białej. Jej ciało jest gładkie i miękkie. W końcowym etapie dojrzewania poczwarce ciemnieją oczy, końce żuwaczek, stopy i skrzydła.
• Chrząszcze – na przedpleczu mają aparat skokowy umożliwiający odwróconemu chrząszczowi podskok (z trzaskiem) i powrót do pozycji. Wielkość i długość ciała większości gatunków waha się w granicach 7-9 mm (Agriotes obscurus), 6-8 mm (Agriotes sputator) do 7-11 mm (Agriotes lineatus) (fot. 1). Ubarwienie pokryw chrząszczy brunatne (u A. lineatus ułożone w paski i linie), przedplecze ciemne, nieowłosione. Owad skryty, chodzi aktywnie po ziemi, rzadko lata, aktywny wieczorami i w okresie wiosennej rójki. Zimują w ziemi młode chrząszcze (po przepoczwarczeniu). Stadium to pojawia się raz na 4-5 lat (1 pełne pokolenie). Płodność samic – 100-200 jaj.

Cykl rozwojowy

Stadium zimującym są dorosłe chrząszcze w kolebkach zimowych (przepoczwarczone późnym latem) oraz larwy różnych stadiów rozwoju, w glebie na gł. 60 cm. Wylot pierwszych chrząszczy rozpoczyna się w III dekadzie kwietnia do I dekady maja (w okresie sadzenia ziemniaków) i gdy gleba ogrzeje się do +7oC. Masowy wylot przypada w maju, a następnie przystępują do rozrodu i składania jaj w glebie. Pierwsze jaja samice składają od III dekady maja do gleby (po 2-10 szt.) na głębokości 1-2 cm, jednakże w kilku miejscach najbardziej wilgotnych na polu. Rozwój embrionalny trwa 2-4 tygodnie. Wylęg larw rozpoczyna się w czerwcu. Okres rozwoju larw trwa 3-4(5) lat (w zależności od gatunku), w czasie którego następuje 8 linień (najbardziej żarłoczne pokolenia – L4-L8 – są odpowiedzialne za największe straty plonu). Dojrzałe larwy w ostatnim roku rozwoju żerują do czerwca-lipca, następnie przepoczwarczają się w głębszych warstwach gleby na głębokości 30-60 cm (przepoczwarczenie trwa 1 miesiąc). W końcu lata wylęgają się młode chrząszcze, które pozostają w kolebkach ziemnych aż do wiosny przyszłego roku.

Występowanie i szkodliwość

Drutowce występują licznie w odpowiednich warunkach glebowo-środowiskowych, preferując głównie użytki rolne zaniedbane agrotechnicznie, z ograniczoną uprawą płużną, zachwaszczone, w systemach bezorkowych, stanowiska po monokulturach lub adaptowanych użytkach zielonych, ugorach i odłogach (fot. 4). Ta grupa owadów z pochodzenia filogenetycznego związana jest z gruntami porośniętymi zwartą roślinnością trawiastą. Ze względu na brak dostępnych środków ochrony roślin i specyficzne warunki życia larw są one obecnie bardzo trudnym do zwalczenia szkodnikiem. Drutowce należą do najgroźniejszych szkodników ziemniaka. Larwy młode (cienkie – L1) żywią się szczątkami roślin i humusem, ale większe, po 2. roku rozwoju (L4-L8) uszkadzają wszystkie podziemne części roślin (bulwy, stolony, korzenie). Przy silnym wystąpieniu larw na polach (np. wieloletnich ugorach) następuje całkowite zniszczenie bulw (wżery cienkokanalikowe średnicy 2 mm). Bezpośrednie straty plonu mogą dochodzić do 30-50% (na polach mocno zasiedlonych), z reguły nie przekraczają 10-15%. Uszkodzone bulwy mają liczne otwory na zewnątrz o średnicy ok. 2 mm (fot. 5A, 5B), a wewnątrz miąższu płytkie lub głębokie kanały żerowe zanieczyszczone odchodami (fot. 6A, 6B, 6C), często w bulwie można znaleźć drutowca. Wtórnie bulwy takie są infekowane grzybami lub bakteriami glebowymi, które powodują suchą lub mokrą zgniliznę. Bulwy uszkodzone nie nadają się do przetwórstwa ani na cele konsumpcyjne.

Próg ekonomicznej szkodliwości

Sygnałem do ochrony chemicznej może być przekroczony próg zagrożenia. Kiedyś uznawano 11 larw dużych na 1 m2 powierzchni pola (przeliczeniowy), ostatnio w specjalistycznych uprawach ziemniaka (na frytki, chipsy, wysokiej jakości bulwy konfekcjonowane i paczkowane) próg ten wynosi 6 larw dużych na 1 m2 powierzchni.

Do monitorowania występowania drutowców (larw) wystarczą obserwacje pola, tzw. analizy glebowe (32 dołki po przekątnej pola) przed sadzeniem ziemniaków. Można wykonać także montaż pułapek przynętowych (ziemnych) w liczbie 10-20 szt. na 1 ha po przekątnych pola (fot. 7).

Metody zwalczania

Ochrona przed uszkodzeniami i żerowaniem jest trudna głównie z powodu ograniczonej liczby zarejestrowanych preparatów. Jedyną metodą zwalczania w tym momencie jest zaprawianie bulw zarejestrowaną zaprawą insektycydowo-fungicydową Prestige Forte 370 FSw czasie sadzenia, gdyż działa ona kontaktowo i systemicznie od chwili umieszczenia bulw w ziemi i eliminuje drutowce żerujące w glebie na bulwach matecznych. W późniejszym okresie chroni także przed stonką i mszycami, gdyż insektycyd systemicznie krąży w młodych roślinach. Po dłuższym okresie działanie zaprawy ustaje (10-12 tyg. od posadzenia), a stadia larwalne, które wcześniej nie miały kontaktu z zaprawą, mogą uszkadzać młode bulwy aż do zbiorów. Dlatego bardzo często szybkie i duże uszkodzenie następuje krótko przed przedłużającym się zbiorem mechanicznym. Obecnie nie można stosować innych związków insektycydowych (z grupy fosforoorganicznych) do gleby w formie oprysku lub granulatów.

Metoda agrotechniczna nie jest w pełni skuteczna, a bardziej ograniczająca liczbę larw (właściwy płodozmian, poplony ścierniskowe, w tym głównie gorczyca i rzepa oleista, rośliny nieatakowane, stosowanie terminowych zabiegów agrotechnicznych, głębokie orki, spulchnianie). Agrotechniczne zwalczanie można przeprowadzić w czasie orki zimowej, wyciągając larwy na powierzchnię (ptaki lub niska temperatura). Larwy zimujące zwalcza się (w ciągu 3-4-letniego cyklu) wiosną po przekroczeniu progów szkodliwości przez zaprawianie bulw zaprawą. Są one eliminowane w czasie zbliżaniu się do zaprawionej bulwy matecznej, wokół której tworzy się warstwa ochronna z insektycydem. Optymalnym terminem zwalczania jest okres sadzenia ziemniaków (budzenia się larw poszukujących pokarmu po zimowaniu): tj. IV-V.

Uzupełniająco ochronę wspomagają środki biologiczne (na bazie organizmów żywych – przeważnie nicieni owadobójczych z rodziny Heterorhabditidae) w okresie wegetacji. Stosowanie preparatów biologicznych przypada w okresie aktywności larw w glebie, dlatego należy starannie obserwować pole i rozwój larw w poszczególnych latach. Stosowanie środków biologicznych uwarunkowane jest dużą wilgotnością gleby lub nawet nawodnieniem po zabiegu. Do skutecznego odnalezienia i zainfekowania drutowców w glebie nicienie te muszą mieć zapewnione optymalne warunki wodne. Zabieg wykonywany jest opryskiwaczem polowym na glebę w dni pochmurne. Zwalczanie to jest drogie, dlatego jest zarezerwowane głównie dla małych powierzchni.