Mokra zgnilizna występująca na bulwach ziemniaka w następstwie rozwoju czarnej nóżki na plantacji powoduje niekiedy znaczne straty gospodarcze. Mokra zgnilizna to najpowszechniejsza z chorób bakteryjnych występujących na bulwach w okresie przechowywania. Bakterie te są bardzo rozpowszechnione w środowisku, zarówno w glebie, powietrzu i ciekach wodnych, jak i innych uprawach (np. marchew, buraki, niektóre chwasty).

Optymalna temperatura dla rozwoju bakterii to 21-24°C. W sprzyjających warunkach cały proces gnicia bulw może trwać zaledwie kilka dni. Mokra zgnilizna może się rozwijać także w niższych temperaturach (nawet już w 2-4°C). W miarę wzrostu temperatury rozwój choroby przebiega coraz szybciej.

Źródłem porażenia młodych bulw potomnych w okresie wegetacji mogą być zarówno bakterie z porażonych sadzeniaków, jak i bakterie pochodzące z roślin porażonych czarną nóżką. W pierwszym przypadku bakterie zostają uwolnione do gleby po rozpadzie chorych sadzeniaków. Przy podwyższonej wilgotności gleby przenoszą się w glebie szczególnie łatwo, stanowiąc źródło zakażenia bulw potomnych sąsiadujących roślin. Bakterie znajdujące się na porażonych bulwach matecznych mogą przemieszczać się także do łodyg roślin, wywołując objawy czarnej nóżki.

Drugie źródło infekcji to porażone czarną nóżką rośliny na plantacji, stanowiące bezpośrednie źródło infekcji przede wszystkim dla wytwarzanych przez siebie bulw. Bakterie przenoszone są do młodych bulw wiązkami przewodzącymi, poprzez stolony. Bulwy są kontaminowane bakteriami, które umieszczają się przede wszystkim w przetchlinkach lub na powierzchni skórki. Bakterie wnikające do bulw, np. w okresie wegetacji, mogą pozostawać w nich w formie utajonej (latentnej) i nigdy się nie ujawnić, jeżeli ziemniaki są przechowywane w odpowiednich warunkach. Dopiero czynniki stresowe, takie jak uszkodzenie mechaniczne, „przegrzanie” bulw czy nadmiar wilgoci mogą spowodować ujawnienie się choroby.

Pośrednim czynnikiem sprzyjającym rozwojowi choroby są zabiegi mechaniczne – zbiór, sortowanie (kontakt chorych bulw z taśmami może powodować porażenie każdej zdrowej bulwy, która następnie przejdzie przez taśmociąg), mechaniczne niszczenie naci. Występowaniu mokrej zgnilizny sprzyjają uszkodzenia mechaniczne bulw w czasie zbioru, transportu i obróbki, a także ich porażenie przez inne patogeny, np. zarazę ziemniaka.

W trakcie przechowywania choroba rozwija się intensywnie na bulwach przechowywanych w złych warunkach (w podwyższonej temperaturze, w wilgotnych, źle wietrzonych pomieszczeniach). Mokre gnicie bulw zaczyna się zwykle od przetchlinek i w sprzyjających patogenowi warunkach (ciepło i wysoka wilgotność), cała bulwa zmienia się szybko w miękką, rozpadającą się cuchnącą masę.

W przechowalni nawet niewielkie ognisko bulw z objawami mokrej zgnilizny może powodować wiele kłopotów i przyczynić się do masowego porażenia innych. Wycieki śluzu z chorych bulw, zawierające miliony bakterii, powodują zakażenie bulw sąsiednich. Do zdrowych bulw bakterie wnikają nawet przez nieznaczne uszkodzenia skórki lub przetchlinki, czyli naturalne otwory w skórce. Zakażone bulwy tworzą nowe ogniska mokrej zgnilizny, prowadząc do masowego rozprzestrzeniania się choroby. Takie ogniska mokrej zgnilizny mogą prowadzić do rozpadania się całej pryzmy ziemniaczanej. W przechowalni dużą rolę w przenoszeniu bakterii odgrywają owady i pajęczaki. W praktyce wszystkie odmiany ziemniaka są porażane przez bakterie wywołujące mokrą zgniliznę.

Bakterie mogą występować także w bulwach wizualnie zdrowych w formie utajonej (latentnej), głównie w przetchlinkach. W sprzyjających warunkach bakterie uaktywniają się, namnażają i zapoczątkowują gnicie bulw. Ujawnienie objawów choroby uzależnione jest w tym wypadku szczególnie od warunków zewnętrznych, które mają ogromny wpływ na jej rozwój. Zgnilizna rozpoczyna się, gdy na powierzchni bulwy wytwarza się warstewka wody i powstają warunki beztlenowe (sprzyjające zmniejszeniu się odporności tkanek bulw).

Poważne straty bulw w profesjonalnych przechowalniach ziemniaków, spowodowane rozwojem mokrej zgnilizny, należą do rzadkości, z wyjątkiem przypadków, gdy bulwy są bardzo mokre lub wentylacja jest utrudniona albo niewystarczająca.

Objawy porażenia

Początkowo na powierzchni bulw widać wilgotne plamy, przypominające podsiąknięcia wodą (fot. 1). Mokre gnicie zaczyna się zwykle od przetchlinek. W tych miejscach tworzą się początkowo niewielkie zagłębienia (fot. 2) wypełnione śluzowatą, kremową zgniłą tkanką, o bardzo nieprzyjemnym zapachu. Zakażone bakteriami bulwy ciemnieją i gniją. Rozkładowi ulegają wszystkie tkanki oprócz skórki, wskutek czego cały miąższ zamienia się w płynną, silnie cuchnąca masę (fot. 3). Objawy choroby na bulwach są ściśle powiązane z odmianą ziemniaka, temperaturą oraz wilgotnością gleby i powietrza. Z tego względu trudno wyszczególnić poszczególne gatunki, bazując na objawach chorobowych. Aby uzyskać dokładną odpowiedź odnośnie do konkretnego gatunku bakterii, należy wykonać badania laboratoryjne.

Charakterystyczne cechy diagnostyczne przypisane do konkretnych gatunków bakterii (choć nie są one całkowicie jednoznaczne):

• brzegi zmian chorobowych lekko zaznaczone, zgnilizna ma konsystencję żelową, raczej bezwonną – Dickeya solani, Dickeya dianthicola
• brzegi zmian chorobowych często są wyraźnie zaznaczone (kolor czarny), porażona tkanka ma konsystencję gąbczastą, raczej bezwonną – Pectobacterium atrosepticum, Pectobacterium carotovorum ssp. brasiliense
• brzegi zmian chorobowych są niewyraźnie zaznaczone, brzydki zapach podobny do zapachu psującej się ryby – Pectobacterium carotovorum spp. carotovorum
• niewyraźnie zaznaczona zgnilizna, brzydki zapach podobny do zapachu psującej się ryby, po naciśnięciu bulwy tworzą się pęcherzyki zawierające CO2, treść bulw zazwyczaj wycieka na zewnątrz – Pectobacterium wasabiae

Metody ochrony

Ochrona bulw przed mokrą zgnilizną polega pośrednio na ochronie plantacji ziemniaka przed czarną nóżką, czyli selekcji negatywnej, a więc usuwaniu chorych roślin łącznie z bulwą mateczną i młodymi bulwami. Ochrona bezpośrednia bulw przed rozwojem mokrej zgnilizny polega na unikaniu wykopywania bulw przy wilgotnej pogodzie i w temperaturach powietrza poniżej 8oC. Niskie temperatury sprzyjają powstawaniu uszkodzeń mechanicznych. Składane do przechowalni bulwy powinny być przesuszone, przebrane i przesortowane przed przechowaniem. Składować ziemniaki należy w miejscach chłodnych, suchych i dobrze wietrzonych oraz kontrolować je i usuwać ogniska choroby.

W rejonach o dużym zagrożeniu występowania choroby skuteczną i tanią metodą jej ograniczania jest uprawa odmian o podwyższonej odporności na bakteryjne patogeny sprawcze.