Czarna nóżka występuje w większym nasileniu w latach o dużej ilości opadów w sezonie wegetacyjnym lub na podmokłych, zwięzłych glebach.

Sprawcami czarnej nóżki, choroby występującej na łodygach ziemniaka, są bakterie z rodzaju Pectobacterium spp.: Pectobacterium atrosepticum – główny sprawca w naszym klimacie, Erwinia carotovorum ssp. carotovorum – sporadyczny sprawca czarnej nóżki oraz Dickeya spp. – sprawca choroby w wyższych temperaturach.

Wszystkie trzy gatunki bakterii mogą powodować niewschody ziemniaka, spowodowane zgniciem porażonego sadzeniaka. Pierwotnym źródłem zakażenia czarną nóżką na plantacjach ziemniaka są przede wszystkim bakterie wprowadzone do gleby wraz z zakażonymi sadzeniakami. Bakterie mogą znajdować się na powierzchni bulw lub w ich wnętrzu. Infekcja sadzeniaków nie zawsze jest widoczna gołym okiem, ponieważ bakterie mogą pozostawać w zakażonej bulwie w formie bezobjawowej jako tzw. infekcja latentna, czyli utajona. Bakterie, przedostając się z bulwy matecznej do łodyg, porażają bezpośrednio wyrosłą z niej roślinę. Wędrując poprzez stolony, porażają także bulwy potomne.

W warunkach sprzyjających rozwojowi bakterii (wysoka wilgotność i temperatura poniżej 18-19°C) zainfekowane latentnie bulwy mateczne mogą zmienić się szybko w brudnokremową, miękką, rozpadającą się cuchnącą masę, nie wydając roślin i powodując puste miejsca na polu. W wyniku rozpadu zakażonych sadzeniaków do gleby uwalniane są olbrzymie ilości bakterii, które stanowią także źródło porażenia sąsiednich roślin na plantacji.Przenoszone w cząsteczkach wody glebowej mogą stanowić również źródło zakażenia bulw potomnych sąsiadujących roślin.

Bakterie pochodzące z chorych sadzeniaków, uwolnione do gleby po ich rozpadzie, mogą się namnażać i utrzymywać przez cały sezon wegetacyjny w glebie w ryzosferze roślin gospodarza lub niektórych chwastów. Przeżywalność bakterii w wilgotnej glebie wynosi od kilku dni do kilku miesięcy, w zależności od warunków meteorologicznych. Jest większa w warunkach chłodnych i wilgotnych niż w ciepłych i suchych.

Czarną nóżkę mogą wywoływać także bakterie przeniesione przez niektóre owady z gnijących bulw, z niezabezpieczonych stert odpadowych, pozostawionych po wiosennym sortowaniu przy przechowalniach czy odkrytych kopcach. W późniejszym okresie wegetacji, szczególnie przy większej ilości opadów, infekcje wtórne ziemniaków na plantacjach powodują bakterie przenoszone także przez owady z chorych roślin rosnących na plantacji lub pozostawionych w redlinach po selekcji negatywnej. Objawy choroby występują wtedy przede wszystkim w wyżej położonych częściach łodygi, przy zdrowej części nasadowej.

Młode rośliny zaatakowane przez chorobę zazwyczaj obumierają, nie wytwarzając plonu. tanowią jednak groźne źródło bakterii. Rośliny starsze wytwarzają plon, który w większości jest już zainfekowany bakteriami, choć często w formie utajonej (latentnej).

Objawy porażenia

Zainfekowane czarną nóżką rośliny mają zahamowany wzrost. Są skarłowaciałe, wyraźnie mniejsze od zdrowych, o jasnozielonych lub żółtawych liściach (fot. 1). Liście, szczególnie górne, są sterczące, czasami zwijają się na brzegach łyżeczkowato do środka. W przeciwieństwie do infekcji wirusowych liście pozostają miękkie. Mogą one także więdnąć i opadać.

Typowe objawy czarnej nóżki na zainfekowanych łodygach to ciemnobrunatne lub zupełnie czarne, błyszczące, mokre plamy (fot. 2). Przy infekcjach postępujących z chorych sadzeniaków zgnilizny są widoczne u nasady zaatakowanych łodyg (fot. 3A, 3B). Na przekroju zakażonych łodyg obserwuje się zmiany barwy wiązek przewodzących, a czasem także tkanki miękiszowej, które przybierają różne odcienie brązu. Przy zgnieceniu porażonej łodygi wydziela się charakterystyczny, cuchnący zapach. Porażone pędy ziemniaka przełamują się tuż nad powierzchnią redlin (fot. 4) i łatwo je można wyciągnąć z gleby (fot. 5A, 5B). W warunkach suszy zainfekowane tkanki są suche i całkowicie zasychają (fot. 6). Często objawy ograniczają się do podziemnej części łodygi.

Przy infekcjach pochodzących z zewnątrz objawy czarnej nóżki w postaci typowych, czarnych, podsiąkniętych wilgocią plam obserwuje się zazwyczaj w górnych częściach roślin. Bakterie przenoszone przez owady mogą zakażać łodygi, ogonki liściowe, czasem liście, najczęściej poprzez różnego typu drobne uszkodzenia roślin powodowane przez grad czy wiatr.

Metody ochrony

Ograniczanie występowania czarnej nóżki na plantacji ziemniaka polega na stosowaniu właściwego płodozmianu, używaniu zdrowych sadzeniaków, usuwaniu źródeł infekcji z pola, wykorzystaniu odporności odmian.

Większość ważnych gospodarczo bakteryjnych sprawców chorób ziemniaka przenoszonych jest na następny sezon przez bulwy (czarna nóżka i mokra zgnilizna). Zdrowy sadzeniak stanowi więc podstawowy element w uprawie i jest jednym ze sposobów eliminacji pierwotnego źródła wielu chorób lub zmniejszenia potencjału infekcyjnego patogenów w środowisku.

Ważnym, wtórnym źródłem chorób bakteryjnych pojawiających się na plantacjach ziemniaka są także kiełkujące chore bulwy ze stert odpadowych. Bulwy odpadowe należy zabezpieczyć przed kiełkowaniem i rozprzestrzenianiem chorób.

Selekcja negatywna, polegająca na dokładnym i terminowym usuwaniu roślin porażonych czarną nóżką w okresie wegetacji, to kolejny element eliminacji źródeł infekcji. Usuwanie z plantacji porażonych roślin wpływa korzystnie na jej zdrowotność. Pierwszą selekcję negatywną należy wykonać w momencie, gdy rośliny ziemniaka osiągają wysokość 20-25 cm, następną – ok. 2 tygodni później. Chore rośliny należy wywieźć z pola, gdyż pozostawione w redlinach stanowią źródło zakażenia zdrowych roślin.

W rejonach o dużym zagrożeniu występowania choroby istotny jest także dobór odmian o podwyższonej odporności. Niestety brak środków chemicznych do całkowitego zwalczenia choroby. Fungicydy miedziowe mogą częściowo ograniczać jej rozwój.